Historia

Instytut Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza należy – obok muzykologii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (rok założenia 1911) oraz muzykologii na lwowskim Uniwersytecie Jana Kazimierza (1912) – do najstarszych w Polsce placówek uniwersyteckich o takim profilu naukowym. Geneza poznańskiej muzykologii w sposób niemal symboliczny zbiega się z odzyskaniem polskiej państwowości po długim okresie zaborów. Poważny impuls do jej powstania w nowo odrodzonej Rzeczpospolitej (1919/1920) nadał ksiądz dr Wacław Gieburowski (1877-1943), znany dyrygent zespołów chóralnych i teoretyk muzyki, który na ówczesnym Uniwersytecie Poznańskim przeprowadził serię wykładów o tematyce historyczno-muzycznej. Z tego intelektualnego zalążka stosunkowo szybko – już w roku akademickim 1922/23 – zrodził się umocowany instytucjonalnie w strukturach Uniwersytetu Poznańskiego Zakład Muzykologii. Jego kierownikiem został absolwent muzykologii berlińskiej prof. dr Łucjan Kamieński (1885-1964), działający także aktywnie jako kompozytor (był m.in. autorem „fredrowskiej” opery Damy i Huzary). Dzięki jego wszechstronnej działalności obejmującej badania historyczne, psychoakustyczne, badania folkloru muzycznego (te ostatnie zaowocowały utworzeniem pierwszego w kraju Regionalnego Archiwum Fonograficznego), muzykologia poznańska szybko stała się ważnym ogniwem szeroko rozumianego polskiego życia naukowego i muzycznego
Po 1945 roku zadanie rekonstrukcji zniszczonej w wojennej pożodze poznańskiej placówki powierzono prof. dr. hab. Adolfowi Chybińskiemu (1880-1952), twórcy przedwojennej „muzykologii lwowskiej”, uznawanemu za jednego z prekursorów muzykologii jako dyscypliny uniwersyteckiej w Polsce. Adolf Chybiński, już na początku XX wieku, dał się poznać nie tylko jako badacz problematyki historycznej, ale także jako naukowiec wyczulony na muzyczną współczesność. Jako jeden z głównych ideologów Młodej Polski muzycznej przyjaźnił się m.in. z Mieczysławem Karłowiczem oraz Karolem Szymanowskim, tego drugiego „zarażając” nawet fascynacją folklorem podhalańskim. Dzięki powojennej aktywności naukowej prof. Chybińskiego w Poznaniu swoje rozprawy habilitacyjne obronili praktycznie wszyscy najwybitniejsi muzykolodzy generacji wykształconej jeszcze przed wojną: ksiądz dr Hieronim Feicht, dr Józef Chomiński, dr Zofia Lissa oraz dr Stefania Łobaczewska. W ślad za nimi szybko poszli najzdolniejsi studenci okresu powojennego, którzy w niedalekiej perspektywie mieli zacząć nadawać ton wielu specjalnościom tej dyscypliny. Z długiej listy nazwisk wymienić trzeba przynajmniej kilka: Ludwika Bielawskiego (etnomuzykologa), Annę Czekanowską (etnomuzykologa), Helenę Harajdę (akustyka muzycznego), Włodzimierza Kamińskiego (twórcę polskiej instrumentologii), Bogusława Linette’a (badacza folkloru polskiego), Kornela Michałowskiego (bibliografa muzycznego), Bohdana Muchenberga (autora popularnych Pogadanek o muzyce dla uczniów szkół muzycznych), Mirosława Perza (badacza najdawniejszych dziejów muzyki polskiej), Jana Stęszewskiego (etnomuzykologa i znawcę problematyki metodologii muzykologii), Tadeusza Strumiłłę (badacza muzyki polskiego klasycyzmu i romantyzmu), Zygmunta M. Szweykowskiego (znawcę muzyki polskiego i włoskiego baroku), Krystynę Winowicz (badaczkę muzyki wielkopolskiej). Ale muzykologię poznańską w latach pięćdziesiątych kończyli nie tylko wybitni naukowcy, lecz także znani artyści, odczuwający potrzebę pogłębienia teoretycznych aspektów uprawianej przez siebie sztuki: uznawany za najwybitniejszego polskiego kompozytora muzyki chóralnej 2 połowy XX wieku Andrzej Koszewski, twórca Poznańskiego Chóru Chłopięcego Jerzy Kurczewski oraz Stefan Stuligrosz, kierownik artystyczny słynnego na całym świecie Chóru Chłopięco-Męskiego Filharmonii Poznańskiej „Poznańskie Słowiki” (pierwotnie im. Ks. W. Gieburowskiego). Jednym z najbardziej znanych absolwentów poznańskiej muzykologii był Jan Weber, który wkrótce po studiach podjął współpracę z Polskim Radiem i Telewizją. Dzięki swoim błyskotliwym audycjom, a także setkom recenzji i wypowiedzi publikowanych w prasie specjalistycznej i codziennej, Weber stworzył niedościgniony wzorzec muzycznego krytyka i popularyzatora muzyki.
Śmierć prof. Chybińskiego (1952), w połączeniu z szeregiem katastrofalnych w skutkach decyzji administracyjnych ówczesnego Ministerstwa Edukacji, oznaczała początek końca tak wspaniale rozwijającej się muzykologii poznańskiej. Procesu tego nawet nie zdołała zahamować współpracowniczka i wybitna następczyni prof. Chybińskiego doc. dr Maria Szczepańska (1902-1962) – trzy lata po jej przedwczesnej śmierci nastąpiła całkowita likwidacja kierunku. Jednak poznańskie środowisko muzyczne nigdy nie pogodziło się z tą krzywdzącą decyzją. W 1974 roku z inicjatywy członków tutejszego Towarzystwa Muzycznego im. Henryka Wieniawskiego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Związku Kompozytorów Polskich, a w szczególności dzięki wyjątkowemu zaangażowaniu takich osób jak dr Helena Harajda, dr Włodzimierz Kamiński, dr Bogusław Linette, docent dr Jan Stęszewski (ówczesny pracownik naukowy Instytutu Sztuki PAN w Warszawie) i dr Krystyna Winowicz, już po raz trzeci w dziejach poznańskiego uniwersytetu doszło do powołania Zakładu Muzykologii. Kierowanie Zakładem, który stał się częścią Instytutu Historii Sztuki UAM, spoczywało początkowo w rękach Krystyny Winowicz, a po roku funkcję tę przejął Jan Stęszewski.
Przez ponad ćwierć wieku prof. Stęszewski stopniowo budował niemal od podstaw kadrę naukową kierowanego przez siebie Zakładu Muzykologii i dbał o wszechstronny rozwój poznańskiej placówki, która zaczęła w polskim życiu naukowym odgrywać coraz istotniejszą rolę. Po prof. Stęszewskim, w 1999 roku kierowanie Zakładem Muzykologii, przez kolejne 6 lat, przejęła prof. UAM dr hab. Danuta Jasińska. Pielęgnując i rozwijając dzieło prof. Stęszewskiego, prof. Jasińska zainicjowała starania o to, aby poznańska muzykologia usamodzielniła się. W efekcie tych starań, na mocy Zarządzenia JM Rektora UAM, w 2001 roku Zakład Muzykologii przekształcono w samodzielną Katedrę Muzykologii. We wrześniu 2005 roku funkcję Kierownika Katedry Muzykologii objął prof. UAM dr hab. Ryszard Wieczorek. Dalszy rozwój kadry naukowej i dynamiczna działalność naukowo-dydaktyczna stały się podstawą do podjęcia decyzji przez JM Rektora UAM o przekształceniu w styczniu 2016 roku Katedry Muzykologii w Instytut Muzykologii. Od października 2016 do września 2019 funkcję Dyrektora Instytutu Muzykologii pełniła prof. UAM dr hab. Justyna Humięcka-Jakubowska.
Aktualnie Instytut Muzykologii liczy siedmioro pracowników samodzielnych (w tym trzech profesorów tytularnych) oraz sześcioro adiunktów, wspomaganych przez kilkunastu doktorantów, i dynamicznie rozwija się na kilku polach badawczych. Najważniejsze z nich to badania historyczne nad polską i powszechną muzyką od średniowiecza do XXI wieku, problematyka etnomuzykologiczna, operologiczna, psychoakustyczna i kognitywistyczna oraz zagadnienia związane z estetyką i filozofią muzyki. Do Instytutu Muzykologii z wykładami gościnnymi przyjeżdżali, bądź co pewien czas przyjeżdżają, zarówno najwybitniejsi reprezentanci muzykologii światowej (m.in. prof. prof. Karol Berger, Kurt von Fischer, Martin Staehelin, Reinhard Strohm, Eero Tarasti, Helen Geyer, J. Peter Burkholder), jak i krajowej (m.in. prof. prof. Michał Bristiger, Anna Czekanowska, Maciej Gołąb, Alicja Jarzębska, Mirosław Perz, Irena Poniatowska, Zygmunt M. Szweykowski, Mieczysław Tomaszewski, Andrzej Tuchowski, Sławomira Żerańska-Kominek). Zapraszani byli i są także przedstawiciele innych dyscyplin humanistycznych, wśród nich prof. prof. Jerzy Bartmiński, Wiesław Juszczak, Roderyk Lange, Julian Lewański, Michał Piotrowski, dr Krzysztof Guczalski, dr Andrzej Hejmej. Z Instytutem Muzykologii, w ramach Specjalizacji Operologicznej UAM, stanowiącej unikatowy profil naukowy w skali całego kraju (w jej ramach kształceni są zarówno przyszli historycy i teoretycy opery, jak i krytycy teatru muzycznego), współpracują wybitni teatrolodzy na czele z prof. dr hab. Dobrochną Ratajczakową. Co pewien czas specjalnymi gośćmi Instytutu bywają również czołowi kompozytorzy polscy różnych generacji – do tej pory byli to m.in. Witold Lutosławski (1913-94), Krzysztof Meyer (ur. 1943) i Paweł Mykietyn (ur. 1971). Od 1991 roku przez kilkanaście lat trwał proces sprowadzania ze Szwajcarii prywatnego księgozbioru (w sumie ponad 2500 woluminów) przekazanego ówczesnej Katedrze Muzykologii przez wybitnego muzykologa szwajcarskiego prof. Kurta von Fischera (1913-2004). Dar Kurta von Fischera, wieloletniego przewodniczącego Międzynarodowego Towarzystwa Muzykologicznego, był wyrazem szczególnego uznania dla działalności poznańskiej placówki naukowej.
Działalność dydaktyczna Instytutu Muzykologii nawiązuje dziś zarówno do dawnych tradycji poznańskich, jak i do ogólnoświatowych nurtów we współczesnej muzykologii uniwersyteckiej. Instytut prowadzi licencjackie i magisterskie studia dzienne, których program obejmuje wszystkie najważniejsze obszary muzykologii historycznej, systematycznej i etnomuzykologii, a także szereg zajęć o profilu specjalistycznym, ogólnohumanistycznym i pedagogicznym. Spośród absolwentów muzykologii poznańskiej rekrutują się nie tylko przyszli naukowcy i nauczyciele przedmiotów muzycznych w szkołach muzycznych, lecz także krytycy muzyczni i pracownicy liczących się krajowych instytucji kulturalnych (filharmonii, teatrów operowych, domów kultury, urzędów kultury rozmaitego szczebla, Telewizji Polskiej i Polskiego Radia, prywatnych agencji impresaryjnych).
W latach 1980-2015 siedziba Katedry Muzykologii mieściła się w odrestaurowanej secesyjnej kamienicy przy ul. Słowackiego 20, w samym centrum Poznania. W maju 2015 roku nastąpiła zmiana lokalizacji do nowej siedziby Wydziału Historycznego na kampusie Morasko, przy ul. Uniwersytetu Poznańskiego 7.

Od 1 października 2019 roku Instytut Muzykologii wraz z Instytutem Historii Sztuki współtworzy nowy wydział w struktura UAM – Wydział Nauk o Sztuce.